Selen to mikroelement o fundamentalnym znaczeniu dla biologii człowieka. Jako składnik selenoprotein pełni kluczowe funkcje enzymatyczne i strukturalne. Jednym z najlepiej poznanych działań selenu jest jego rola jako przeciwutleniacza oraz katalizatora w produkcji aktywnego hormonu tarczycy. Ponadto selen odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu układu immunologicznego i może przeciwdziałać progresji wirusów, takich jak HIV. Niedobór selenu wiąże się z zaburzeniami nastroju i może wpływać na rozwój chorób zapalnych i nowotworowych.
Selen jako składnik selenoprotein uczestniczy w wielu procesach biochemicznych. Jednym z najważniejszych jest redukcja nadtlenku wodoru oraz szkodliwych nadtlenków lipidowych, co chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Ta funkcja pomaga zachować integralność błon komórkowych, chroni DNA przed uszkodzeniami i zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy oraz nowotworów. Ponadto selen wspiera metabolizm hormonów tarczycy, umożliwiając konwersję tyroksyny (T4) w trójjodotyroninę (T3).
Niedobór selenu może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, w tym osłabienia układu immunologicznego, zaburzeń reprodukcyjnych i pogorszenia funkcji poznawczych. W regionach o niskiej zawartości selenu w glebie, takich jak część Europy czy Chin, obserwuje się wyższe ryzyko występowania chorób takich jak kardiomiopatia Keshan czy zapalenie stawów Kashin-Beck. Nawet mniej nasilony niedobór selenu może zwiększać podatność na infekcje wirusowe oraz nasilać stany zapalne.
Badania epidemiologiczne wykazały odwrotną zależność między spożyciem selenu a ryzykiem zachorowania na nowotwory. W szczególności wyższy poziom selenu we krwi może obniżyć ryzyko rozwoju nowotworów wątroby, prostaty oraz płuc. Mechanizmy działania przeciwnowotworowego obejmują poprawę funkcji immunologicznych, hamowanie angiogenezy oraz indukcję apoptozy komórek nowotworowych.
Selen wspiera proliferację limfocytów T oraz aktywność komórek NK (natural killer), co ma kluczowe znaczenie w odpowiedzi immunologicznej. Suplementacja selenu wykazała zdolność do wzmacniania funkcji odpornościowych, nawet u osób z prawidłowym poziomem tego pierwiastka. Może również zmniejszać wirulencję niektórych wirusów, jak np. Coxsackie B3, zmniejszając ryzyko uszkodzeń serca.
Dzienne zalecane spożycie selenu różni się w zależności od kraju i wynosi od 55 µg do 75 µg. W krajach o niskiej zawartości selenu w glebie konieczna może być suplementacja, aby osiągnąć poziomy zapewniające optymalne funkcje zdrowotne. Produkty bogate w selen to orzechy brazylijskie, ryby, skorupiaki oraz podroby, ale ich spożycie często nie wystarcza do zaspokojenia potrzeb organizmu.
Selen odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia, wspierając funkcje immunologiczne, hormonalne i przeciwnowotworowe. Jego niedobór wiąże się z wieloma schorzeniami, podczas gdy suplementacja i odpowiednie spożycie mogą przynosić znaczne korzyści zdrowotne. Dalsze badania nad optymalnym poziomem selenu w diecie mogą przyczynić się do lepszego zrozumienia jego roli w profilaktyce chorób.